Στις 26 Μαρτίου 2019, 19 κράτη της Ε.Ε., ανάμεσά τους και η Ελλάδα, ψηφίζουν στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο υπέρ της οδηγίας, 6 τοποθετούνται εναντίον της και 3 κράτη απέχουν από την ψηφοφορία. Λίγες ημέρες αργότερα και στις 15/4 η οδηγία είχε εγκριθεί από το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (μετέχουν υπουργοί από τα κράτη - μέλη της Ένωσης). H οδηγία θα εφαρμοστεί από το 2021.
Η «οδηγία για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας στην ψηφιακή ενιαία αγορά» επιδιώκει να εξασφαλίσει ότι οι επαγγελματίες του κλάδου της δημιουργίας (για παράδειγμα οι μουσικοί ή οι ηθοποιοί) και οι εκδότες ειδήσεων και οι δημοσιογράφοι θα αποκομίζουν στο διαδικτυακό περιβάλλον τα ίδια οφέλη με αυτά που διατίθενται στο μη διαδικτυακό περιβάλλον δηλαδή στον φυσικό κόσμο (δικαιώματα από βιβλία, εφημερίδες κλπ).
Στην ουσία η οδηγία υποχρεώνει τις διαδικτυακές πλατφόρμες όπως το YouTube, το Facebook, το Google News και το Twitter να λάβουν τα κατάλληλα μέτρα ώστε να μη διακινείται παράνομα μέσω αυτών περιεχόμενο για το οποίο υπάρχουν πνευματικά δικαιώματα συγγραφέων, εκδοτών, δημιουργών και φυσικά δημοσιογράφων. Επίσης υποχρεώνει τις πλατφόρμες να αποζημιώνουν με έναν πιο δίκαιο τρόπο τους δημιουργούς και τους κατόχους πνευματικών δικαιωμάτων.Βάσει των νέων κανόνων, δημιουργοί και δημοσιογράφοι θα μπορούν να διαπραγματευθούν με τις μεγάλες πλατφόρμες του διαδικτύου για την αξία των ψηφιακών πνευματικών δικαιωμάτων τους. Μια επίσης σημαντική πρόβλεψη είναι πως διαδικτυακές πλατφόρμες –όπως οι You Tube και Google News της Google, αλλά και η Facebook– καθίστανται υπεύθυνες για το περιεχόμενο που αναρτούν οι χρήστες.
Το σχέδιο οδηγίας δεν έχει ως στόχο τον απλό χρήστη;
Αντιθέτως, το σχέδιο οδηγίας θα επηρεάσει τις μεγάλες διαδικτυακές πλατφόρμες και τους συναθροιστές ειδήσεων, όπως το YouTube της Google, το Google News ή το Facebook, καθότι θα τους υποχρεώσει να αμείβουν σωστά καλλιτέχνες και δημοσιογράφους από τη δουλειά των οποίων αποκομίζουν κέρδος.
Οι μεγάλες διαδικτυακές πλατφόρμες και οι συναθροιστές ειδήσεων θα έχουν περισσότερους λόγους, σε σχέση με σήμερα, να συνάψουν συμβόλαια για άδειες εκμετάλλευσης που παρέχουν δίκαιη αμοιβή σε καλλιτέχνες και μέσα ενημέρωσης οι οποίοι έχουν αναγνωριστεί εκ των προτέρων ως ιδιοκτήτες ενός έργου. Οι πλατφόρμες θα έχουν περαιτέρω κίνητρα να συνάπτουν τέτοιες συμφωνίες, δεδομένου ότι, ελλείψει των συμφωνιών αυτών, θα είναι άμεσα υπεύθυνες εάν φιλοξενούν έργα για τα οποία δεν έχουν καταβληθεί τέλη αδείας. Η υφιστάμενη νομοθεσία παρέχει μεγαλύτερα περιθώρια αποφυγής της υποχρέωσης αυτής για τις πλατφόρμες.
Προσδοκάται ότι το σχέδιο οδηγίας θα ωθήσει τις διαδικτυακές πλατφόρμες να υιοθετήσουν επιτέλους μια πολιτική που θα οδηγεί στη δίκαιη ανταμοιβή όλων των ατόμων από τη δουλειά των οποίων αποκομίζουν τα κέρδη τους.
Η οδηγία θα επηρεάσει την ελευθερία του διαδικτύου ή θα οδηγήσει σε λογοκρισία στο διαδίκτυο;
Η ελευθερία στο διαδίκτυο, όπως και στον πραγματικό κόσμο, θα εξακολουθήσει να υφίσταται, εφόσον η άσκησή της δεν περιορίζει τα δικαιώματα άλλων και δεν είναι παράνομη. Αυτό σημαίνει ότι οι χρήστες θα συνεχίσουν να μπορούν να ανεβάζουν περιεχόμενο σε διαδικτυακές πλατφόρμες και οι εν λόγω πλατφόρμες θα συνεχίσουν να μπορούν να φιλοξενούν το εν λόγω περιεχόμενο, εφόσον σέβονται το δικαίωμα των δημιουργών σε δίκαιη αμοιβή. Επί του παρόντος, οι διαδικτυακές πλατφόρμες ανταμείβουν τους δημιουργούς σε εθελοντική βάση και μόνο σε πολύ περιορισμένο βαθμό, διότι δεν φέρουν καμία ευθύνη για το περιεχόμενο που φιλοξενούν και, ως εκ τούτου, δεν έχουν κίνητρο να συνάψουν συμφωνίες με κατόχους δικαιωμάτων.
Η οδηγία δεν θα αποτελεί πηγή λογοκρισίας. Δεδομένου ότι η οδηγία ενισχύει τη νομική ευθύνη, θα αυξήσει την πίεση στις διαδικτυακές πλατφόρμες να συνάψουν συμφωνίες δίκαιης αμοιβής με τους δημιουργούς των έργων από τα οποία οι πλατφόρμες αποκομίζουν κέρδη. Αυτό δεν αποτελεί λογοκρισία.
Η οδηγία δημιουργεί αυτόματα φίλτρα για τις διαδικτυακές πλατφόρμες;
Όχι. Η οδηγία θέτει έναν στόχο που πρέπει να επιτευχθεί — μια διαδικτυακή πλατφόρμα δεν πρέπει να κερδίζει χρήματα από υλικό τρίτου δημιουργού χωρίς ανταμοιβή. Ως εκ τούτου, μια πλατφόρμα είναι νομικά υπεύθυνη εάν υπάρχει περιεχόμενο στον ιστότοπό της για το οποίο δεν έχουν αμειφθεί κατάλληλα οι δημιουργοί. Αυτό σημαίνει ότι τα άτομα των οποίων το έργο χρησιμοποιείται παράνομα μπορούν να ασκήσουν αγωγή κατά της πλατφόρμας.
Ωστόσο, η οδηγία δεν ορίζει ούτε απαριθμεί τα εργαλεία, τους ανθρώπινους πόρους και τις υποδομές που μπορεί να χρειαστούν προκειμένου να αποτραπεί η εμφάνιση υλικού για το οποίο δεν έχει καταβληθεί αμοιβή στον ιστότοπο. Ως εκ τούτου, δεν υπάρχει απαίτηση για φίλτρα αναφόρτωσης.
Ωστόσο, εάν οι μεγάλες πλατφόρμες δεν αναπτύξουν κάποια καινοτόμο λύση, μπορεί να καταλήξουν στην επιλογή των φίλτρων. Στην πραγματικότητα, τα φίλτρα αυτά χρησιμοποιούνται ήδη από τις μεγάλες επιχειρήσεις! Η κριτική ότι ορισμένες φορές τα φίλτρα αποκλείουν νόμιμο περιεχόμενο, μπορεί ενίοτε να είναι βάσιμη. Αλλά θα πρέπει να απευθύνεται στις πλατφόρμες που σχεδιάζουν και εφαρμόζουν τα φίλτρα, και όχι στον νομοθέτη που καθορίζει έναν στόχο που πρέπει να επιτευχθεί, ότι δηλαδή μια εταιρεία πρέπει να καταβάλει αμοιβή για το υλικό από το οποίο αποκομίζει κέρδος. Στόχος ο οποίος, στον πραγματικό κόσμο, δεν αμφισβητείται και επιβάλλεται νομοθετικά.
Τέλος, η συμφωνηθείσα οδηγία περιλαμβάνει ακόμη και διατάξεις που διασφαλίζουν ότι οι χρήστες μπορούν να ασκήσουν προσφυγή κατά της εσφαλμένης αφαίρεσης αναφορτωμένου περιεχομένου, μέσω συστημάτων έννομης προστασίας τα οποία επιτρέπουν την ταχεία υποβολή και διεκπεραίωση των καταγγελιών.
Η παρούσα οδηγία επηρεάζει αρνητικά τα διαδικτυακά μιμίδια («memes») ή τα αρχεία GIF;
Το αντίθετο. Η οδηγία, με τη μορφή που συμφωνήθηκε, περιλαμβάνει ειδικές διατάξεις που υποχρεώνουν τα κράτη μέλη να προστατεύουν την ελεύθερη αναφόρτωση και κοινοποίηση έργων για σκοπούς παράθεσης, κριτικής, σχολιασμού, γελοιογραφίας, παρωδίας ή μίμησης. Η πιο προφανής συνέπεια των διατάξεων αυτών είναι ότι θα συνεχίσει να είναι δυνατή η χρήση διαδικτυακών «memes» και αρχείων GIF. Στην πραγματικότητα, χάρη στις διατάξεις αυτές, η χρήση τους θα είναι ακόμη πιο ασφαλής από ό,τι στο παρελθόν, δεδομένου ότι προηγουμένως η προστασία των εν λόγω έργων εξασφαλιζόταν με διάφορες εθνικές νομοθεσίες, με αποτέλεσμα να υπάρχουν αποκλίσεις μεταξύ των κρατών μελών
Θα εξακολουθήσει να είναι δυνατή η εμφάνιση αποσπασμάτων κατά την ανάγνωση ή την κοινοποίηση άρθρων σε συναθροιστές ειδήσεων;
Ναι. Η συμφωνία παρέχει στους εκδότες Τύπου το δικαίωμα να ζητούν από τους συναθροιστές ειδήσεων να συνάπτουν μαζί τους συμφωνίες αδειοδότησης για τη χρήση των άρθρων τους. Ωστόσο, οι συναθροιστές ειδήσεων θα είναι σε θέση να συνεχίσουν να εμφανίζουν αποσπάσματα χωρίς να χρειάζονται άδεια από τους εκδότες Τύπου. Αυτό θα είναι δυνατό υπό την προϋπόθεση ότι το απόσπασμα θα είναι «πολύ σύντομο» ή θα αποτελείται από «μεμονωμένες λέξεις», και εφόσον δεν θεωρείται ότι ο συναθροιστής ειδήσεων καταχράται αυτή τη διευκόλυνση.
Η εν λόγω οδηγία θα καταστρέψει τις νεοφυείς επιχειρήσεις;
Όχι. Η συμφωνία προβλέπει ειδική προστασία για τις νεοφυείς πλατφόρμες. Οι πλατφόρμες που είναι νεότερες των 3 ετών, έχουν ετήσιο κύκλο εργασιών κάτω των 10 εκατομμυρίων ευρώ και μέσο μηνιαίο αριθμό μοναδικών επισκεπτών κάτω των 5 εκατομμυρίων, θα υπόκεινται σε πολύ ελαφρύτερες υποχρεώσεις σε σχέση με τις μεγάλες και καθιερωμένες πλατφόρμες.
Υπάρχουν ισχυρισμοί ότι το άρθρο 13 θα μπορούσε να οδηγήσει στην απομάκρυνση έργων όταν δεν είναι γνωστοί οι κάτοχοι των δικαιωμάτων. Δόθηκε το παράδειγμα της επιτυχίας «Despacito»...
Στόχος της προτεινόμενης διατύπωσης του άρθρου 13 είναι να ενισχυθεί η θέση των καλλιτεχνών όταν αυτοί επικαλούνται το δικαίωμά τους σε δίκαιη αποζημίωση στις περιπτώσεις που το έργο τους χρησιμοποιείται και διανέμεται διαδικτυακά από άλλους. Κατά κανόνα, ένας καλλιτέχνης θα έχει γνωστοποιήσει σε πλατφόρμες όπως το YouTube ότι ένα συγκεκριμένο έργο είναι δικό του. Επομένως, η αναφόρτωση έργων με άγνωστο κάτοχο δικαιωμάτων είναι απίθανο να οδηγήσει σε ενεργοποίηση της ευθύνης της πλατφόρμας.
Υποστηρίχθηκε ότι η οδηγία θα έχει σοβαρό αρνητικό αντίκτυπο στα μέσα διαβίωσης εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων...
Μάλλον το αντίθετο ισχύει. Σκοπός της οδηγίας είναι να βοηθήσει πολλούς ανθρώπους να εξασφαλίσουν τα μέσα διαβίωσης που δικαιούνται για την εργασία τους, και τα οποία χρειάζονται προκειμένου να συνεχίσουν να δημιουργούν. Με το σχέδιο οδηγίας επιδιώκεται να εξασφαλιστεί ότι θα καταλήγουν περισσότερα χρήματα στους καλλιτέχνες και τους δημοσιογράφους αντί για τους μετόχους της Google, μια μεταφορά πόρων που είναι σε κάθε περίπτωση επωφελής για τη δημιουργία θέσεων εργασίας.
Γιατί υπήρξαν πολλές διαμαρτυρίες για την οδηγία;
Η οδηγία αποτέλεσε το αντικείμενο έντονης εκστρατείας. Πράγματι, ορισμένα στατιστικά στοιχεία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου δείχνουν ότι οι βουλευτές σπάνια έχουν βρεθεί αντιμέτωποι στο παρελθόν με τέτοιο βαθμό άσκησης πίεσης (μέσω τηλεφωνικών κλήσεων, ηλεκτρονικών μηνυμάτων κ.λπ.). Αυτού του είδους οι εκτεταμένες εκστρατείες καταλήγουν γενικά σε μια κλιμάκωση εντυπωσιακών ισχυρισμών: υπάρχουν ισχυρισμοί ότι το σχέδιο οδηγίας απειλεί να «καταστρέψει» ή να «σκοτώσει» το διαδίκτυο. Δεδομένου ότι το σχέδιο οδηγίας δεν παρέχει νέα δικαιώματα στους επαγγελματίες του κλάδου της δημιουργίας ούτε επιβάλλει νέες υποχρεώσεις στις διαδικτυακές πλατφόρμες ή στους συναθροιστές ειδήσεων, οι ισχυρισμοί αυτοί φαίνονται υπερβολικοί. Υπάρχει το προηγούμενο διαφόρων εκστρατειών άσκησης πίεσης που προέβλεπαν καταστροφικά αποτελέσματα τα οποία δεν έγιναν ποτέ πραγματικότητα. Για παράδειγμα, οι εταιρείες τηλεπικοινωνιών ισχυρίζονταν ότι οι λογαριασμοί τηλεφώνου θα αυξάνονταν υπέρμετρα ως αποτέλεσμα των ανώτατων ορίων για τα τέλη περιαγωγής· οι ομάδες πίεσης της καπνοβιομηχανίας και της εστίασης υποστήριζαν ότι οι άνθρωποι θα σταματούσαν να πηγαίνουν σε εστιατόρια και μπαρ ως αποτέλεσμα της απαγόρευσης του καπνίσματος στους χώρους αυτούς· οι τράπεζες υποστήριζαν ότι θα αναγκάζονταν να σταματήσουν να χορηγούν δάνεια σε επιχειρήσεις και ιδιώτες, λόγω της αυστηρότερης νομοθεσίας σχετικά με τον τρόπο λειτουργίας τους, ενώ η ομάδα πίεσης στον τομέα των αφορολόγητων ειδών ισχυρίστηκε μέχρι και ότι τα αεροδρόμια θα έκλειναν ως αποτέλεσμα της κατάργησης των αφορολόγητων αγορών στην ενιαία αγορά. Τίποτε από αυτά δεν συνέβη.
Η οδηγία έχει ως κύριο σκοπό την προστασία των μικρότερων δημιουργών περιεχομένου;
Αν και η οδηγία έχει ως στόχο να βοηθήσει όλους τους δημιουργούς να έχουν ισχυρότερη διαπραγματευτική θέση όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο τον οποίο οι διαδικτυακές πλατφόρμες χρησιμοποιούν το έργο τους, κατά κύριο λόγο θα επωφεληθούν οι μικρότεροι φορείς. Οι μεγαλύτεροι φορείς συχνά καταφεύγουν σε δικηγορικά γραφεία για την προάσπιση των δικαιωμάτων τους, ενώ στην περίπτωση των μικρότερων φορέων το παρόν καθεστώς παρέχει ελάχιστα μέσα για τον σκοπό αυτό.
Πώς μπορούμε να γνωρίζουμε ακριβώς ποιες πλατφόρμες θα πρέπει να συμμορφωθούν με τις υποχρεώσεις της οδηγίας;
Η οδηγία αφορά τις πλατφόρμες των οποίων η κύρια δραστηριότητα είναι η αποθήκευση, οργάνωση και προώθηση για εμπορικούς λόγους μεγάλου όγκου έργων που αναρτάται από τους χρήστες και προστατεύεται από τη νομοθεσία για τα πνευματικά δικαιώματα. Αυτό εξαιρεί για παράδειγμα τη wikipedia, το GitHub, τις ιστοσελίδες γνωριμιών και το Ebay, μεταξύ ενός μεγάλου αριθμού υπηρεσιών και ιστοσελίδων. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα συνεπικουρεί τα κράτη μέλη στην εφαρμογή των διάφορων μέτρων της οδηγίας στο πλαίσιο της εθνικής νομοθεσίας. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με το Άρθρο 17 (πρώην Άρθρο 13) η Επιτροπή θα πρέπει να παρέχει γραπτή καθοδήγηση για την εφαρμογή του Άρθρου, ειδικά όσον αφορά τη συνεργασία που αναφέρεται στην παράγραφο 4 σχετικά με το ενδεχόμενο μη σύναψης σύμβασης χρήσης. Όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη θα συμμετάσχουν στη διαβούλευση, συμπεριλαμβανομένων των παρόχων υπηρεσιών διαδικτυακού διαμοιρασμού, των κατόχων των πνευματικών δικαιωμάτων, των ενώσεων χρηστών και άλλων εμπλεκόμενων φορέων. Επιπροσθέτως, όταν η οδηγία υιοθετηθεί και τεθεί σε ισχύ, η Επιτροπή θα διοργανώσει σε συνεργασία με τα κράτη μέλη διαλόγους με τα ενδιαφερόμενα μέρη για να συζητηθούν βέλτιστες πρακτικές για τη συνεργασία μεταξύ των παρόχων υπηρεσιών διαδικτυακού διαμοιρασμού και των κατόχων πνευματικών δικαιωμάτων. Η καθοδήγηση και οι βέλτιστες πρακτικές θα προσφέρουν μεγαλύτερη νομική βεβαιότητα κατά την εφαρμογή του Άρθρου 17, λαμβάνοντας υπόψη και την ανάγκη να βρεθεί σημείο ισορροπίας μεταξύ των θεμελιωδών δικαιωμάτων των εμπλεκομένων μερών και της χρήσης εξαιρέσεων και περιορισμών στα πνευματικά δικαιώματα.
Έχει αφιερωθεί αρκετός χρόνος στη μελέτη των επιπτώσεων αυτής της νομοθεσίας;
Η διαδικασία που οδήγησε σε αυτή την οδηγία έχει υπάρξει εξαιρετικά ενδελεχής και δημοκρατική. Ξεκίνησε το 2013 και κατά τη διάρκεια πέντε χρόνων υπήρξαν πολυάριθμες εκθέσεις, μελέτες επιπτώσεων, συζητήσεις, προτάσεις και ψηφοφορίες.